Fakty, o których warto wiedzieć przy okazji Narodowego Święta Niepodległości
21 listopada 2023
Jesteśmy dumni, że w pierwszym szeregu bojowników Niepodległości, u boku Marszałka Józefa Piłsudskiego, stali nauczyciele – członkowie Związku!
Po 123 latach zaborów nasz kraj wrócił na mapę Europy. 11 listopada 1918 r., czyli dzień po powrocie z Magdeburga do Warszawy, Józef Piłsudski otrzymał od Rady Regencyjnej władzę wojskową, a niedługo później – pełnię władzy.
Z postacią Józefa Piłsudskiego ściśle związane jest historia Związku Nauczycielstwa Polskiego. Nauczyciele znajdowali się bowiem wśród najbliższych współpracowników Marszałka, a w 1921 r. Józef Piłsudski został honorowym członkiem ZNP.
Nauczyciele walczyli o niepodległą Polskę korzystając z różnych form walki: prowadząc nauczanie w języku polskim wbrew zakazom zaborców, czy też podejmując akcję zbrojną w szeregach polskich formacji wojskowych, w tym Legionów Polskich i POW. Działacze Związku Polskiego Nauczycielstwa Ludowego Galicji (m.in. Stanisław Nowak i Julian Smulikowski) uczestniczyli w działalności Naczelnego Komitetu Narodowego w Galicji (utworzonego w 1914 r., który organizował Legiony Polskie). Stanisław Nowak był wiceprzewodniczącym Komisji Szkolnej NKN.
Przypomnijmy, że 11 listopada 1918 r. – kiedy na ulicach Warszawy trwało rozbrajanie żołnierzy niemieckich, a przez miasto przetaczały się manifestacje niepodległościowe – na zebraniu działaczy Związku Polskiego Nauczycielstwa Ludowego Galicji i Zrzeszenia Nauczycielstwa Polskich Szkół Początkowych (ZNPSP) Królestwa, zapadła decyzja o zjednoczeniu obu nauczycielskich organizacji.
Przyjęto nazwę Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych (ZPNSP), wskazano Warszawę na miejsce siedziby organizacji. Zjazd zjednoczeniowy nowego Związku odbył się 12 kwietnia 1919 r. Organem prasowym Związku (poprzednio – Zrzeszenia) był Głos Nauczycielski, wydawany od 1 czerwca 1917 r. Członek Komitetu Redakcyjnego Głosu Nauczycielskiego Ksawery Prauss został następnie – 17 listopada 1918 r. – pierwszym ministrem oświaty (wyznań religijnych i oświecenia publicznego) wolnej Polski.
W 1923 r., w wolnej już Polsce, Józef Piłsudski tak podsumował wkład nauczycieli w odzyskanie niepodległości:
„Obok pracy wojskowej, która byt nasz utrwaliła, utrwaliła swą krwią, jesteście tymi, którzy w prawdziwym odrodzeniu Polski i odrodzeniu człowieka polskiego macie największe prawo do zasługi. Życie wasze płynęło w tej samej ciężkiej pracy, w jakiej płynęło życie żołnierskie” (GN nr 13-15 z 15 października 1923 r.).
„Stanęliście Szanowni Panowie i Szanowne Panie do pracy odrodzeni w odrodzonej Polsce, do pracy odrodzenia serc, odrodzenia dusz, które w niewoli się plugawiły i w niewoli nieraz nikczemniały. Odradzać dusze ludzkie, zmienić człowieka, zrobić go lepszym, zrobić go wyższym, zrobić go potężniejszym i silniejszym, to jest wasze zadanie” – tak Marszałek przemawiał do delegatów i delegatek na V Zjazd Związku. Dwa lata wcześniej, w 1921 r., uczestnicy III Zjazdu przyznali Józefowi Piłsudskiemu tytuł honorowego członka Związku.
Więcej publikacji poświęconych historii polskiej szkoły oraz Związku Nauczycielstwa Polskiego można znaleźć w serwisie Głosu:
https://glos.pl/tag/nasza-historia
Źródło: Głos Nauczycielski
Narodowe Święto Niepodległości. Nauczyciele stali w pierwszym szeregu walczących o wolną Polskę – Głos Nauczycielski (glos.pl)
Kalendarium: Józef Piłsudski i Związek Nauczycielstwa Polskiego
1901 r. – Józef Piłsudski jako carski więzień ucieka ze szpitala w Petersburgu; jedną z osób, które pomogły w ucieczce, był Ksawery Prauss, późniejszy członek ZNP, pierwszy minister oświaty w II RP (1918-1919) oraz redaktor Głosu Nauczycielskiego.
1901 r. – początek znajomości Józefa Piłsudskiego z Julianem Smulikowskim (późniejszym wiceprezesem ZNP) i współpracy w ramach działalności niepodległościowej.
1906-1914 – Julian Smulikowski pod pseudonimami „towarzysz Julian” lub „Kotwicz” pełni różne funkcje w ramach lwowskiej sekcji PPS-Frakcji Rewolucyjnej jako bliski współpracownik Józefa Piłsudskiego.
1908 r. – słynny napad bojowców dowodzonych przez Józefa Piłsudskiego na pociąg w Bezdanach w ramach akcji ekspropriacyjnej; wsparcia uczestnikom udziela Julian Smulikowski oraz członkowie organizacji nauczycielskiej.
1908 r. – Julian Smulikowski współzałożycielem sekcji lwowskiej Związku Walki Czynnej, organizacji, której twórcą i przywódcą był Józef Piłsudski. Jej głównym celem było przygotowanie kadry oficerskiej do przyszłej wojny z Rosją.
1910-1914 – działalność Smulikowskiego w ramach Związku Strzeleckiego wraz z Mieczysławem Opałkiem i innymi przedstawicielami organizacji nauczycielskiej, na polecenie Piłsudskiego. Późniejszy wiceprezes ZNP zajmuje się organizacją Polskiego Skarbu Wojskowego, do którego swój akces Związek zgłasza już w 1913 r.
1906-1914 – lwowskie mieszkanie Smulikowskich azylem dla członków organizacji nauczycielskich i niepodległościowych związanych z Piłsudskim.
1913 r. (kwiecień) – Józef Piłsudski wygłasza wykład dla nauczycieli we Lwowie, mówi o polskich powstaniach narodowych, ze szczególnym uwzględnieniem 1863 r.
1913 r. (lipiec) – Józef Piłsudski został zaangażowany przez Związek jako wykładowca na Wakacyjnym Kursie Uniwersyteckim w Zakopanem.
1914 r. – 15 lipca i 30 sierpnia uchwały Zarządu Związku Polskiego Nauczycielstwa Ludowego o wsparciu Legionów Piłsudskiego oraz akcji werbunkowej i pomocy materialnej.
1914 r. (sierpień) – członkowie Związku w Kompanii Kadrowej i innych formacjach legionowych; akces zgłaszają m.in. rodzina Opałków, Bolesław Popowicz oraz Julian Smulikowski, który zostaje jednak skierowany do służby werbunkowej z racji słabego zdrowia.
1914 r. – członkowie Związku we władzach Naczelnego Komitetu Narodowego – zaplecza Legionów Piłsudskiego (m.in. Stanisław Nowak, Roman Sowa, Julian Smulikowski) oraz w regionalnych strukturach tej organizacji.
1914-1918 – wsparcie działań niepodległościowych Legionów Polskich, NKN, Skarbu Wojskowego, Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) przez Związek i nauczycielstwo – bezpośredni udział w walkach, działania w strukturach organizacyjnych, wsparcie materialne i lokalowe.
1918 r. – odezwa Związku o poparcie Józefa Piłsudskiego i rządu niepodległej Polski i udział we władzach (rząd i Sejm) członków organizacji, m.in. Ksawerego Praussa, pierwszego ministra oświaty II RP.
1918-1919 – Julian Smulikowski jako członek POW bierze czynny udział w obronie Lwowa.
1919 r. (lipiec) – ustawa o przymusowym nauczaniu Piłsudskiego i Wojsku Polskim autorstwa Juliana Smulikowskiego, wsparta przez Józefa Piłsudskiego.
1919 r. (grudzień) – podpisanie przez Józefa Piłsudskiego dekretu o stabilizacji wynagrodzenia dla nauczycieli; obok podpisu ówczesnego Naczelnika Państwa – podpisy premiera Jędrzeja Moraczewskiego (współpracownika Piłsudskiego i sympatyka Związku) oraz ministra oświaty Ksawerego Praussa.
1920 r. – Julian Smulikowski i Stanisław Nowak przekazują majątek Związku na potrzeby obrony kraju przed najazdem bolszewickim.
1920 r. (lipiec) – odezwa prezesa Stanisława Nowaka i Zarządu Głównego Związku do nauczycieli i związkowców, wzywająca do obrony niepodległości zarówno na froncie, jak i w ramach pracy na tyłach oraz apel o pomoc materialną.
1921 r. (maj) – Przyznanie Józefowi Piłsudskiemu na III Zjeździe Delegatów Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych honorowego członkostwa w Związku.
1923 r. (wrzesień) – Józef Piłsudski honorowym gościem na IV Zjeździe Delegatów ZPNSP. Wówczas padają słynne słowa:
„Obok pracy wojskowej, która byt nasz utrwaliła, utrwaliła swą krwią, jesteście tymi, którzy w prawdziwym odrodzeniu Polski i odrodzeniu człowieka polskiego macie największe prawo do zasługi. Życie wasze płynęło w tej samej ciężkiej pracy, w jakiej płynęło życie żołnierskie”.
1926 r. – wsparcie Związku dla przewrotu majowego Józefa Piłsudskiego – uchwała Zarządu Głównego ZPNSP.
1926 r. – uchwalenie przez Sejm pierwszej pragmatyki nauczycielskiej (poprzedniczki Karty Nauczyciela) przy wsparciu Józefa Piłsudskiego.
1927 r. (luty) – podjęto decyzję o powołaniu Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego (dziś Akademia Wychowania Fizycznego na Bielanach im Marszałka Józefa Piłsudskiego). Wśród osób biorących udział w tym posiedzeniu są: Józef Piłsudski oraz Julian Smulikowski, główny inicjator.
1930 r. – udział Marszałka w uroczystościach dziesięciolecia istnienia Siedmioklasowej Publicznej Szkoły Powszechnej (b. Kolejowej) im. Józefa Piłsudskiego, która była prowadzona przez ZNP. Na pierwszej stronie pamiątkowego wydawnictwa z tej okazji Marszałek umieścił odręczny wpis:
„Nauczyciel i dzieci stworzą szkołę. Dzieci bez nauczycieli, nauczyciele bez dzieci nie tworzą szkoły. Razem muszą pracować, razem biedować i razem śmiać się wesoło. J. Piłsudski” (Archiwum Zarządu Głównego ZNP w Warszawie).
1935 r. (12 maja) – śmierć Józefa Piłsudskiego i udział kierownictwa ZNP w uroczystościach pogrzebowych i żałobnych. Zarząd Główny podejmuje uchwałę o upamiętnieniu Marszałka, powstają okolicznościowe wydawnictwa związkowe, zbiórka na kopiec Józefa Piłsudskiego, związkowcy uczestniczą w jego budowie.
1937 r. (październik) – nadanie honorowego członkostwa Związku Nauczycielstwa Polskiego Aleksandrze Piłsudskiej, żonie Marszałka.
Opracował dr Piotr Wierzbicki, ZNP Kraków-Śródmieście